Incubator Plus
Register
Advertisement
't Artieql ier es gesjchreevn in 't Eevrgems, en me zoen gaern en da't azue blyft.
't Gebruikte djalekt en es nie de moerstoale van de sjchryvr van't artieql. Mostje gy et beder klabn, wurje uitgenuedigd veur et te vrbedern.

Nederlands-oostvlaams

Streqe woarda Uest-Vloams geklapt wurt

't Uest-Vloams es een groebe djalektn dad în de provînse Uest-Vloandern geklapt wurn, moar uek in 't uestn van West-Vloandern en in 't uestelik stîk van Ziêus-Vloandern in d' Ollanse provînse Ziêlañd.

De tefreñte djalektn van de provînse Uest-Vloandern, vormn giên ommogen' iêneid. Noa't Westn goan z' oovr în 't West-Vloams en noa't Uestn în 't Broabans. Ze wurn soms mee 't West-Vloams toe de Vloamse djalekten gereeqñd en soms mee 't Broabans toe de Sentroale djalektn.

Veurekomn[]

't Es Alliêne moar în de westelike 2/3 van de provînse da ter verschynseln zyn dan elders nie en veurekomn en woardadde dûs van tipies ‘Uest-Vloams’ kûnt klabn. 't Echt Uest-Vloams goad ovr de provînsesjchreevn toe în Ziêus-Vloandern en een poar durpkens în Enegehn. 't Woaslañd (mee 't Uestn van Ziêus-Vloandern) vormt în een oantal gevaln een ovrgañksgebied noa 't Broabans (Añtwerps). Uek în de Deñdrstreqe vinde veur een stîk ovrgañksdialektn tûsn 't Vloams en 't Broabans, moar de miêste djalektn van 't Deñdrlañd zyn gans Broabans. Den ovrgañk noa 't westn wurt gevormd deur de djalektn van de streeqn roñd Woaregem en Maldegem. Alliêne by Oaltr es den ovrgañk moar smallekes.

Gesjchiedenesse[]

De Vloamse Djalektn zyn oeñtstoan ûp e suupstroat van, oe westelikr oe mier, Îngwionse kenmerkn. T'en woarn în diehn tyd nog giên gruede versjchîln tûsn de djalektn van Uest- en West-Vloandern, watadde kûn zien în tefreñte Mîddeleeuse tekstn.

Bînst de vroehe Mîddeleehn woas jy 't groafsjchap Vloandern iên van de belañrikste în de Loahe Lañdn. T' zyn ier toens e poar klañkn oeñtsjtoan dan soms toamelik verre zyn deure gedrohn, da wûrt de Vloams' ekspanse genoemd. Veurbeeldn zyn 't wehe valn van de ledr? h, cht veur d' ehhe ft ("luft" wier "lucht") en uu veur d' ehhe oe ("hoes" wierd "uus").

De Broabans' ekspanse[]

Achtr de 13st' eehe begost 't belañ van 't Eirtogdom Broabañt te groehn en bînst de 16st' eehe begostn Broabanse toalkenmerkn în't djalekt van Uestelik Vloandern bîhn te drîhn. 't Westen kost ier weerstand teehn biedn, vandoar datter den dag van vandoah' e vesjchîl es tûsn 't Uest- en 't West-Vloams.

T' zyn twiê mekaniesmes woarmeedan djalektkenmerkn ovrgedroahn wurn.

  1. Een geleidelike vrploatsîhe van 't kenmerk vanoan de sjchrev' ovr 't în te palmn gebied, en
  2. Nen droppînk van 't kenmerk în de gruetste stad van 't în te palmn gebied vanwoarda 't de rest van 't gebied kan înpaqn.

't Loaste mekaniesme ee geweunlik 't gruetste bereik en es verantwordelyk veur een oantal kenmerkn dan în guel 't toalgebied, en gereehld uek 't AN veurekomn, of veure gekomn en.D' ehhe iênklañkn "ii" ("riepe") en "uu" ("uus") wurn lîchte twiêklañkn "ey" ("reyp(e)") en "uy" ("uys"), d' ehhe twiêklañkn "ieë" ("rieët") en "oeë" ("voeët") wurn iênklañkn "ie" ("riet") en "oe" ("voet"), en d' ehhe "eeë" ("steeën") en "ooë" ("booëne") wurn "" ("Stiên") en "oeë" ("boeën(e)").

De groebe Broabanse venieuîhn dan deure gevoerd zyn lañst 't iêste mekaniesme es geliemeteerd toe ‘t Woaslañd en de Dendrstreqe: bv. ‘t wegvaln van d' oorsproñkelike eind-e in woordn gelyk kerke en kadde(în Broabañt en uestelik Uest-Vloandern kerk en kat (katte komt uek veur în't Deñdrlañd)).

Uest-Vloamse vernieuîhn[]

Die groebe vernieuîhn es în Gent oeñtsjtoan oan 't ende van de 16ste eehe, omdan d' Uest-Vloamîhn ulder wîldegen diestansern van, en de West-Vloamîhn en de Broabanders. Sommigste komn în guel Uest-Vloandern veure en ander' alliên moar în 't westelik stîk. Markant es da veel kenmerkn în Gent zelve nie mier veurekomn meeda de Genteneirs z' uit avers' en loadn valn wanneerdan z'uek buidn Gent wiern gebruikt. Een toamelik algemiên veurbeeld es de vrdoñkerîhe van d' ehhe aa noar oa, gelyk in oak.

Kenmerkn[]

Ehhe Vloamse kenmerkn[]

  1. Veel noamwordn en nog een uitgañk ûp "-e". Sjchoonda't voaqe mee vrehlike wordn gassoseerd wurt, zyn der uek mannelike en onzydige wordn mee een "-e" vanachter. Uek byvoeglike noamwordn by e koppelwîrkword en soms een "-e".
  2. De kûrte klînkers "e", "i" en "u" wurn toamelik opn uitgesproqn, woardan z'în Broabans toamelik geslodn klînkn, gelyk een "i", "ie" en "uu".
  3. Sommigste klînkrveranderîhn (van "oe" noar "uu" en van "aa" noar "ae") , dan wel în't Duits en 't Broabans zyn veure gevaln, 'n komn nie veur' în de Vloanders, uitgenomn 't miêst uestelik stîk.
  4. Sommigste wordn dan în't AN een "o" of "oo" en, en în Uest-Vloams een "u" of "eu". 't Oantal wordn dat dat doet, vemîndert noa 't uestn.
  5. 't Uest-Vloams ee veel miêr wordn mee e miêrvaud ûp "-s", surtoe oan z' ûp "-el", "-en", "-er", "-em" of "-rm" uitgoan. Da kenmerk vemîndert uek noa 't Uestn toe.
  6. De konstruukse mee twiê kiêr "goan", gelyk în "'k Goa goan eedn.", woarbydat de twiêde "goan" een bewegîhe wîl beduidn, wur nog toamelik vele gebezigd în Uest-Vloanderen. Alliên în 't Uestn es't toamelik roar.
  7. În een konstruukse mee "te" + twiê noemvurmn, zet 't Uest-Vloams, gelyk în 't AN de "te" van veure, bînst dan z' în 't Broabans en 't Woaslands de "te", tûsn de noemvurmn dûrvn zedn.

Algemiên Uest-Vloamse kenmerkn[]

Da zyn de tiepiese kenmerkn dan ovr de guele provînse veure komn en dan deur de spreqrs ontwîkkeld zyn veur ûldr af te zedn teehn d' omleiende toaln.

  1. D' ehhe "oeë", gelyk în "boeëm" wurt een "ue". Da kenmerk es ovrgepakt van't Bruussels en lañks 't Gens in guel de provînse verspreid.
  2. De lîchte twiêklañkn "ey" en "uy" blyvn 't zelste of wurn iênklañkn "y" en "ui". Buidn e poar djalektn, en komn de zwoare Broabanse twiêklañkn "aaë" en "òòë" en de West-Vloamse "ii" en "uu" nie veure.
  3. De verleedn tyd van zwakke wîrkwoordn wur nog gevurmd mee 't ehhe "-tege/-dege", woarda't în 't gruetste stîk van de omleiende djalektn es vervangen deur "-te/-de".

Îndelîhe[]

  1. Echt Uest-Vloams (în de steedn uek wel Boers genoemd)
  2. Gens
  3. Ronses
  4. Woas (Euvrgañk noa 't Broabans)
  5. Maldegems (Euvrgañk noa 't West-Vloams)
  6. Woaregems(Euvrgañk noa 't West-Vloams)

Eksterne lîñks[]

Bronn[]

  • Taeldeman, J. & Van Keymeulen, J. Oost-Vlaams. In: Infomap dialectgroepen. Taalkamer, Huis van Alijn, Gent
  • Taeldeman, J., 2005. Taal in stad en land: Oost-Vlaams. Uitgeverij Lannoo, Tielt.
  • Taeldeman, J., 2004. Variatie binnen de Oost-Vlaamse dialecten. In: Azuuë gezeid, azuuë gezoeng'n (W. Evenepoel, Ed.). Dialecten-cd 2, Muziekmozaïek, Gooik.
Advertisement